بررسی اثرات شکستن خواب بر ویژگی‌های جوانه‌زنی بذر دو گونه گیاه دارویی موسیر (Allium altissimum) و روناس (Rubia tinctorum)

مقدمه: کشت و اهلی سازی گیاهان دارویی یکی از راهبردهای اصلی برای احیای زیستگاه های اصلی این گونه های گیاهی است ولی خواب بذر  گیاهان دارویی  یکی از مشکلات موانع عمده در جهت اهلی سازی این گیاهان به شمار می رود که بایستی با شکستن خواب بذر زمینه برای کشت و اهلی سازی این گیاهان فراهم گردد. تیمارهای سرمادهی و کاربرد هورمون جیبرلیک اسید به عنوان تیمارهایی مناسب برای شکست خواب بذر معرفی شده اند که موثرترین تیمارها برای شکستن خواب بذر می باشند. این تحقیق به منظور بررسی تاثیر تیمارهای مختلف سرمادهی و جیبرلیک اسید بر شکستن خواب بذر دو گیاه دارویی موسیر و روناس انجام شد. مواد و روش ها: بذور دو گیاه دارویی موسیر و روناس از مراتع طبیعی آن ها در شهر کوهدشت در تابستان 1393 جمع آوری شدند. برای هر گونه آزمایشی جداگانه در قالب طرح کاملاًتصادفی با 14 تیمار در 4 تکرار به صورت مشابه انجام شد. بذور قبل از شروع آزمایش با استفاده از هیپوکلریت سدیم به مدت 3 دقیقه ضدعفونی سطحی شدند. تیمارهای مورد استفاده شامل سرمادهی در درجه حرارت 4 درجه سانتی گراد به مدت صفر (شاهد)، 10، 20، 30، 40، 50، 70 و 90 روز، جیبرلیک اسیدبا غلظت های 200، 400، 600 و 800 قسمت در میلیون،  تیمار ترکیبی 400 قسمت در میلیون جیبرلیک اسید به همراه 30 روز سرمادهی و 400 قسمت در میلیون جیبرلیک اسید به همراه 70 روز سرمادهی بودند. نمونه های بذری پس از تیمار شدن به ژرمیناتوری با دمای 25 درجه سانتی گراد قرار گرفتند. شمارش بذور جوانه زده 24 ساعت پس از شروع آزمایش شروع و تا پایان آزمایش به صورت روزانه انجام گردید. خروج ریشه چه به میزان دو میلی متر به عنوان معیار جوانه زنی در نظر گرفته شد. در پایان آزمایش درصد، سرعت و شاخص بنیه بذر محاسبه گردید. نتایج و بحث: نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان دادند که تاثیر تیمارهای مختلف شکستن خواب بذر در صفات درصد، سرعت و بنیه بذر در هر دو گونه موسیر و روناس در سطح احتمال یک درصد معنی دار شدند. بذور موسیر و روناس در تیمار شاهد جوانه نزدند. همچنین تیمارهای مختلف جیبرلیک اسید و سرمادهی به مدت 10 و 20 روز تاثیر معنی داری بر خواب بذر دو گونه مورد نظر نداشت. در دو گونه موسیر و روناس بیشترین مقادیر درصد جوانه زنی به ترتیب 89 و 64 درصد، بیشترین مقادیر سرعت جوانه زنی به ترتیب 11 و 5/9 بذر در روز، و بیشترین بنیه بذر با میانگین 88 و 154 در تیمار 90 روز سرمادهی مشاهده گردید. به نظر می رسد که سرمادهی مرطوب به نحوی هورمون های رشد را در بذور هر دو گونه افزایش می دهد و با ایجاد یک تعادل هورمونی مناسب فرآیند جوانه زنی شروع شده است. همچنین ممکن است که قرار دادن بذر در دمای پایین و سپس انتقال آن ها به دمای نرمال بذر را در معرض شوکی دمایی قرار داده که باعث کاهش مقاومت پوسته بذر شده و جوانه زنی را افزایش می دهد. در این تحقیق تیمارهای مختلف جیبرلیک اسید بر جوانه زنی موسیر و روناس یا بی تاثیر بودند و یا هیچ اثری نداشتند. بنابراین تیمار سرمادهی توام با تیمارهای جیبرلیک اسید، هورمون جیبرلیک اسید نتوانست جایگزین سرمای مورد نیاز برای شکستن خواب بذر موسیر و روناس گردد. بنابراین می توان گفت که به احتمال زیاد عامل دیگری بجز تعادل هورمونی بین جیبرلیک اسید و آبسیزیک اسید در جوانه زنی این گونه ها موثر می باشد.